Béo phì và hội chứng ngưng thở khi ngủ

Ngưng thở khi ngủ là một rối loạn phổ biến và nghiêm trọng, khi đó hơi thở ngừng lưu thông trong 10 giây trở lên trong khi ngủ. Rối loạn sẽ dẫn đến giảm oxy trong máu và có thể đánh thức người ngủ trong một khoảng thời gian ngắn và có thể lặp lại vài lần suốt đêm. 

Cơ vòm họng sa xuống gây tắc đường hô hấp

Nguyên nhân gây hội chứng ngưng thở khi ngủ

Ở người lớn, nguyên nhân phổ biến nhất của chứng ngưng thở khi ngủ là thừa cân và béo phì, liên quan trực tiếp đến mô mềm ở miệng và cổ họng. Trong khi ngủ, khi cơ cổ họng và lưỡi trở nên thư giãn, mô mềm này có thể khiến đường thở bị tắc nghẽn. Ngoài ra, cũng có nhiều yếu tố khác dẫn đến tình trạng ngưng thở khi ngủ ở người lớn sẽ được đề cập ở bên dưới.

Béo phì là nguyên nhân chính gây ngưng thở khi ngủ

Ở trẻ em, nguyên nhân gây ngưng thở khi ngủ thường được gây ra bởi amidan và adenoids ở trần vòm họng hoặc các vấn đề về răng miệng như cắn phủ (overbite). Các nguyên nhân ít phổ biến hơn bao gồm khối u trong đường thở và các dị tật bẩm sinh như hội chứng Down, hội chứng Pierre-Robin. Hội chứng Down gây ra sự mở rộng của lưỡi, adenoids và amidan và làm giảm khả năng co cơ đường hô hấp trên. Hội chứng Pierre-Robin sẽ khiến trẻ sơ sinh có một hàm dưới nhỏ và lưỡi có xu hướng rơi xuống phía sau cổ họng. Béo phì ở trẻ em cũng có thể gây hội chứng ngưng thở khi ngủ, nhưng nó ít khi là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến tình trạng này hơn so với trường hợp béo phì ở người trưởng thành. Tuy nhiên, béo phì ở trẻ em sẽ có nguy cơ cao khiến trẻ bị thừa cân khi trưởng thành, gây nên nhiều chứng bệnh nguy hiểm bao gồm hội chứng kể trên.

Bất kể tuổi tác, ngưng thở khi ngủ không được điều trị có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng, bao gồm bệnh tim mạch và tử vong sớm. Vì vậy, bất kỳ ai có dấu hiệu triệu chứng tắc nghẽn đường thở khi ngủ - đặc biệt là ngáy to và thức giấc nhiều vào ban đêm sau đó là buồn ngủ nhiều vào ban ngày - nên được gặp bác sĩ để tư vấn chẩn đoán và điều trị.

Các yếu tố nguy cơ khác gây ngưng thở khi ngủ 

Ngoài béo phì, còn có các đặc điểm khác liên quan đến chứng ngưng thở khi ngủ - đa số là do di truyền - bao gồm cổ họng hẹp, cổ dày và đầu tròn. Các nguyên nhân gây ra có thể bao gồm suy giáp, tăng trưởng quá mức do cơ thể sản xuất quá nhiều hormone tăng trưởng. Dị ứng và các tình trạng khác như vách ngăn bị lệch gây tắc nghẽn đường hô hấp trên.

Dị tật đường hô hấp trên do di truyền  

Ở người lớn, hút thuốc, lạm dụng rượu bia quá mức hoặc sử dụng thuốc an thần thường xuyên cũng là tác nhân liên quan đến chứng ngưng thở khi ngủ.

Mối liên hệ giữa thừa cân và hội chứng tắc nghẽn hô hấp khi ngủ

Hơn một nửa số người mắc chứng ngưng thở khi ngủ bị thừa cân hoặc béo phì. Những người này có chỉ số khối cơ thể (BMI) tương đương 25-29,9 hoặc lớn hơn 30. Ở người lớn, thừa cân có nguy cơ cao nhất dẫn đến hội chứng này.

Mỗi đơn vị BMI tăng lên trong vùng thừa cân/ béo phì sẽ làm tăng nguy cơ mắc chứng ngưng thở khi ngủ lên 14%. Mỗi 10% cân nặng tăng thêm sẽ làm tăng tỷ lệ mắc trung bình lên gấp sáu lần. So với người trưởng thành có cân nặng bình thường, những người béo phì có nguy cơ mắc hội chứng ngưng thở khi ngủ cao gấp 7 lần. Tuy nhiên, kết quả của chỉ số BMI đối với chứng ngưng thở khi ngủ sẽ ít chính xác hơn sau khi bạn đạt 60 tuổi.

Ngoài việc dùng chỉ số BMI để xác định dấu hiệu béo phì của cơ thể và nguy cơ bị tắc nghẽn đường thở khi ngủ, đàn ông có chu vi cổ trên 17 inch (43 cm) và phụ nữ có chu vi cổ trên 15 inch (38 cm) cũng có nguy cơ mắc chứng ngưng thở khi ngủ cao.

Ngoài ra, những người bị béo phì cực độ (BMI trên 40) có liên quan đến hội chứng béo phì - giảm lưu lượng máu (hội chứng Pickwickian), có thể diễn ra kết hợp với ngưng thở khi ngủ do tắc nghẽn gây nguy hại cho sức khỏe. Có đến 25% những người cực kỳ béo phì mắc chứng khó thở do lượng mỡ thừa trong cơ thể cản trở chuyển động của ngực, nén phổi gây ra thở nông, lấy oxy kém hiệu quả suốt cả ngày lẫn đêm.

Mặc dù giảm cân giúp cải thiện chứng ngưng thở khi ngủ, nó có thể gây khó khăn cho những bệnh nhân có triệu chứng mệt mỏi và buồn ngủ thường xuyên. Do đó, phương pháp phẫu thuật giảm cân có thể mang đến tỷ lệ thành công 85% các triệu chứng ngưng thở khi ngủ.

Tình trạng ngưng thở khi ngủ theo tuổi tác

Ở người trung niên, tỷ lệ ngưng thở khi ngủ tắc nghẽn được ước tính là 4 - 9%, mặc dù tình trạng này thường không quá nghiêm trọng và không được điều trị. Trong số những người trên 65 tuổi, ước tính ít nhất 10% số người có tình trạng này. Lão hóa làm ảnh hưởng đến khả năng của não để giữ cho cơ cổ họng đường hô hấp trên đúng vị trí trong khi ngủ, làm tăng khả năng đường thở bị hẹp hoặc xẹp xuống.

Ngưng thở khi ngủ phổ biến gấp bốn lần ở nam giới so với phái nữ, nhưng phụ nữ cũng có nhiều khả năng mắc chứng ngưng thở khi ngủ khi mang thai. Ở người lớn tuổi, khoảng cách giới tính ngày càng thu hẹp sau khi phụ nữ đến tuổi mãn kinh.

Phụ nữ sau mãn kinh được điều trị phương pháp thay thế hormone sẽ ít gặp tình trạng ngưng thở khi ngủ hơn đáng kể so với những người không chữa trị. Điều này cho thấy hormone progesterone và estrogen có vai trò quan trọng giúp ngăn ngừa tình trạng trên. Nhưng liệu pháp thay thế hormone không được coi là tối ưu bởi vì nó có thể ảnh hưởng đến sức khỏe.

Biến chứng

Có nhiều bằng chứng cho thấy ngưng thở khi ngủ có liên quan mạnh mẽ với các tình trạng như huyết áp cao, đột quỵ, đau tim, tiểu đường, bệnh trào ngược dạ dày, đau thắt ngực, suy tim, suy giáp và nhịp tim bất thường. Khoảng một nửa số bệnh nhân không được điều trị sẽ bị tăng nguy cơ mắc bệnh và tử vong liên quan đến tim.

Ngoài ra, ngưng thở khi ngủ sẽ làm bạn buồn ngủ vào ban ngày, làm tăng nguy cơ tai nạn xe và trầm cảm.

Ngưng thở khi ngủ liên quan đến bệnh tim mạch

Việc thức đêm thường xuyên, thiếu oxy lên não gây ra bởi chứng tắc nghẽn đường thở có thể sản sinh hormone gây căng thẳng. Hormone căng thẳng có thể làm tăng nhịp tim dẫn đến suy tim.

Cách phòng tránh

Vấn đề ở đây xuất phát từ sự thả lỏng của cơ vòm họng làm ngăn cản đường lưu thông của không khí xuống phổi. Giữ chế độ ăn uống lành mạnh là chìa khóa để giúp cơ thể có chỉ số BMI khỏe mạnh, tránh thừa cân béo phì - một trong những nguyên nhân chính gây nên hội chứng ngưng thở. Nếu hội chứng được gây ra bởi yếu tố di truyền hay tai nạn, hãy tham vấn bác sĩ để được điều trị hợp lý. 

Ngày đăng 15-07-2020